شمیم یاس

4. آثار سياسي
مسجد همواره در كنار كاركرد اجتماعي، عبادي و معنوي خود، كانون سياسي در جامعه مذهبي نيز بوده است. اين موضوع چه در زمان پيامبر و چه در زمان خلفاء و امام علي عليه‏السلام و ديگران قابل پيگيري است و نمونه‏هاي فراواني درباره آن مي‏توان ذكر كرد.
در اين دوران نه تنها آثار سياسي حضور مردان در مسجد بلكه آثار سياسي حضور زنان در مسجد نيز مشهود است. كه حضور حضرت حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعي، جويا شدن از احوال هم و احوال مسلمين، تنها بخشي از اين ظرفيت بزرگي است كه مساجد دارند.
فاطمه عليها‏السلام در مسجد و دفاع وي از حق ولايت علي عليه‏السلام ، يكي از آنهاست. همچنين سخنراني حضرت زينب در مسجد كه از مسلمات تاريخي است.10 اين اثر را در انقلاب اسلامي نيز مي‏توان به خوبي مشاهده كرد.
تربيت سياسي كه در مسجد ارائه مي‏شود، به دليل ماهيت مذهبي آن مي‏تواند نسلي را پديد آورد كه پشتوانه جامعه ديني باشند و در برابر حوادث سياسي هوشياري لازم را داشته باشند. از اين رو حضور زنان در كنار مردان در مسجد ضروري مي‏باشد، چرا كه اگر زنان از حضور در اين مكان محروم شوند، در واقع اين تربيت بطور ناقص انجام خواهد شد. در حالي كه بانوان به دليل تأثير عميق‏تر بر فرزندان و نقش تربيتي خود، در صورت برخورداري از تربيت سياسي مسجد، بلوغ سياسي را بطور شگفت انگيزي افزايش خواهند داد.
5 . آثار روحي و اخلاقي
فضاي مسجد، نوراني و الهي است. چنانچه پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز در حديثي به آن اشاره فرموده است: «ما جَلَسَ قَوْمٌ في مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّه‏ِ تَعالي يَتْلُونَ كِتابَ اللّه‏ِ [و] يَتَدارَسُونَهُ بَيْنَهُمْ اِلاّ تَنَزَّلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكينَةُ وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَذَكَرَهُمُ اللّه‏ُ فيمَنْ عِنْدَهُ؛11 قومي [با يكديگر] در مسجدي از مساجد خداوند متعال براي تلاوت و آموختن قرآن ننشينند؛ مگر آن كه آرامش برايشان نازل و رحمت الهي شامل حال آنها شود. و خداوند از آنها در ميان كساني كه نزد او هستند ياد مي‏كند.»
در حديث ديگري از آن حضرت مي‏خوانيم كه فرمود: «مَنْ كانَتِ الْمَساجِدُ بَيْتَهُ ضَمِنَ اللّه‏ُ لَهُ بِالرُّوحِ وَالرّاحَةِ وَالْجَوازِ عَلَي الصِّراطِ؛12 هر كس كه مسجدها خانه‏اش باشد، خداوند آسايش و آرامش و عبور از صراط را براي او ضمانت مي‏كند.» و اين گونه است كه مؤمن در مسجد، به مانند ماهي در دريا مي‏ماند.
اطمينان و آسايش حاصل از حضور در مسجد، توانايي انجام صحيح وظايف و تكاليف شرعي ديگر را نيز بدست خواهد داد.
در اين زمينه اين نكته را نيز يادآور مي‏شويم كه به دليل لطافتهاي روحي و تأثير پذيري عاطفي شديد در بانوان، نياز به حضور براي كسب آرامش الهي و قلبي، درباره آنان بيشتر احساس مي‏شود.
از نظر اخلاقي نيز وضع به همين ترتيب است؛ زيرا زنان به دليل اينكه بيشتر عمر خود را در خانه‏ها صرف خانه داري و تربيت فرزندان مي‏كنند و بارها در مشكلات مختلف در تنگنا قرار مي‏گيرند، بيشتر از مردان نيازمند آرامش و يافتن محلي براي كسب راحتي رواني هستند. و البته در فضايي به نام مسجد كه اساس آن بر نورانيت، عبوديت و ارتباط خالق و مخلوق است، امكان فراهم شدن آن بيشتر است. ويژگيهايي كه در جماعت هست، در غير آن نيست.
امام صادق عليه‏السلام فرمود: «كانَ اَبي اِذا حَزَنَهُ اَمْرٌ جَمَعَ النِّساءَ وَالصِّبْيانَ ثُمَّ دَعا وَامَنُوا؛ هرگاه پدرم از چيزي غمگين مي‏شد، زنها و بچه‏ها را فرا مي‏خواند و دعا مي‏كرد و آنها آمين مي‏گفتند.»
6. آثار معنوي و اخروي
در روايات از ثوابها و اجرهاي متعدّد براي حاضران در مساجد، فراوان ياد شده است از جمله:
1. «اِنَّ فِي التَّوْراةِ مَكْتُوبا: اِنَّ بُيُوتي فِي الاَْرْضِ الْمَساجِدُ فَطُوبي لِمَنْ تَطَهَّرَ في بَيْتِهِ ثُمَّ زارَني في بَيْتي وَحَقٌّ عَلَي الْمَزُورِ اَنْ يُكْرِمَ الزّائِرَ؛13 در تورات نوشته شده است كه [خداوند مي‏فرمايد:] مسجدها خانه‏هاي من در زمين هستند. خوشا به حال كسي كه خود را در خانه‏اش تميز كند و در خانه من به زيارتم بيايد و حق زائر اين است كه ميزبان او را محترم شمارد.»
2. قال رسول اللّه‏ صلي‏الله‏عليه‏و‏آله : «اَلْمَساجِدُ سُوقٌ مِنْ اَسْواقِ الاْخِرَةِ قِراهَا الْمَغْفِرَةُ وَتُحْفَتُهَا الْجَنَّةُ؛14 مساجد بازاري از بازارهاي آخرتند. آمرزش [و بخشش [از وسايل پذيرايي آنها است و هديه آنها بهشت است.»
3. قال رسول اللّه‏ صلي‏الله‏عليه‏و‏آله : «سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللّه‏ُ في ظِلِّهِ يَوْمَ لا ظِلَّ اِلاّ ظِلُّهُ:… رَجُلٌ قَلْبُهُ مُتَعَلَّقٌ بِالْمَسْجِدِ اِذا خَرَجَ مِنْهُ حَتّي يَعُودَ اِلَيْهِ؛15 هفت گروه در قيامت مورد توجه خدا قرار مي‏گيرند… [كه از جمله آنهاست،] شخصي كه وقتي از مسجد خارج مي‏شود تا زمان برگشت، توجه‏اش به مسجد باشد.»
4. قال الصادق عليه‏السلام : «لا يَرْجِعُ صاحِبُ الْمَسْجِدِ بِاَقَلّ مِنْ اِحْدي ثَلاثِ خِصالٍ: اِمّا دُعاءٌ يَدْعُو بِهِ يُدْخِلُهُ اللّه‏ُ بِهِ الْجَنَّةَ وَاِمّا دُعاءٌ يَدْعُوا بِهِ فَيَصْرِفُ اللّه‏ُ عَنْهُ بِهِ بَلاءَ الدُّنْيا…؛ اهل مسجد به كمتر از يكي از سه ويژگي باز نمي‏گردد: يا دعايي مي‏كند كه خداوند به بركت آن، او را به بهشت مي‏برد، يا دعايي مي‏كند كه به سبب آن بلاي دنيا را از او دور مي‏كند و يا…»