شمیم یاس

1- آثار عبادی

از مساجد به عنوان خانه‌های خدا در زمین و نیز خانه‌های متقیان و مؤمنان یاد شده است. این عنوان به خوبی ماهیت عبادی مسجد را نشان می‌دهد و اینكه مسجدها، اولاً و اساسا برای ایجاد ارتباط بین بنده و معبود او و اعلام بندگی و عبودیت برای آفریدگار بنا می‌شوند. بر این اساس نیز اصلی‌ترین اثر حضور در آن در بعد عبادی خواهد بود:

«و اقیموا وجوهكم عند كل مسجد و ادعوه مخلصین له الدین كما بداكم تعودون»

[هنگام عبادت] در هر مسجد به سوی او توجه كنید و او را بخوانید و دین [خود] را برای او خالص كنید. همچنان كه در آغاز شما را آفرید، بار دیگر در رستاخیز باز می‌گردید.»
2- آثار علمی

كاركرد علمی مسجد در عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله و توصیه‌های ائمه علیهم السلام در این باره، ما را با یكی دیگر از آثار حضور در مسجد آشنا می‌سازد. رسول خدا فرمود:

«كل جلوس فی المسجد لغو الا ثلاثه: قرائه مصل او ذكر الله او سائل عن علم

هر نشستی در مسجد بیهوده است، مگر اینكه برای سه كار باشد؛ خواندن قرآن، ذكر خدا، پرسش از علم.»
5
3- آثار اجتماعی

مسجد به عنوان یك مركز دینی برای عموم، نقش اساسی در شكل‌گیری اجتماعات مسلمین دارد.

از این جهت به طور طبیعی می تواند كاركرد اجتماعی نیز داشته باشد. حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعی، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشی از این ظرفیت بزرگی است كه مساجد دارند. در این مكان‌ها مؤمنان فرصت می‌یابند با جمعی آشنا شوند كه از نظر دین و عبودیت با آنان همرنگ هستند و توان ایجاد گروه‌های اجتماعی هماهنگ را دارند.

بنابراین آنان می‌توانند از بین اهل مسجد برادران یا خواهران مناسبی، از حیث دینی، برای خود بیابند كه طبعاً آثار آن در ابعاد اجتماعی بروز خواهد كرد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«لایرجع صاحب المسجد باقل من احدی ثلاث خصال… و اما اخ یستفیده فی الله.

اهل مسجد به كمتر از یكی از سه چیز از مسجد بر نمی گردد [كه یكی از آنها] دوستی است كه از او در مسیر خدا استفاده می‌كند.»

زنان و مردان با حضور در مساجد، می‌توانند از یك اجتماع سالم دینی بهره‌مند شوند.

طبق روایتی كه از امام علی علیه السلام نقل شد، تأثیرات رفتاری كه حضور در مسجد بر جای می‌گذارد، می‌تواند جامعه دینی را از فساد و گناه پاك كرده و مسلمین را به سمت یك جامعه سالم هدایت كند:

«او كلمة ترده عن ردی او یترك ذنبا خشیة او حیاء:

یا كلماتی می‌شنود كه او را از فساد و گناه باز می دارد و یا به خاطر ترس [از خدا] یا حیا و آبرو، گناهی را ترك می‌كند.»

بر این اساس حضور در مسجد، می‌تواند نقش بازدارنده در ارتكاب جرایم و گناهان نیز داشته باشد.